Selanik’te  Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin Faaliyetleri 1923 ( İkdam Gazetesi )

30 Ocak 1923 tarihinde Lozan Barış Antlaşması’na ek olarak yapılan Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi Sözleşmesine göre, Batı Trakya’da yaşayan Müslüman Türkler ve İstanbul’da yaşayan Ortodoks Rumlar dışında kalan Türk ve Rumların mübadelesine 1 Mayıs 1923 tarihinden itibaren başlanılması kararlaştırılmıştı. Sözleşmenin yürürlüğe girmesinden sonra, sayıları 500.000 civarında tahmin edilen Türk mübadillerin, sevk, iskân, iaşe, sağlık ve diğer tüm ihtiyaçlarının karşılanmasından sorumlu olmak üzere, 8 Kasım 1923’de Mübadele İmar ve İskân vekaleti kurulmuştu. Ancak böylesine güç bir iş için yeterli bütçesi ve teşkilat yapısı bulunmayan Mübadele İmar ve İskân vekaletinin talebi ile Hilâl-i Ahmer Cemiyeti de mübadele işlerine katılmıştı. Cemiyet, Türkiye ve Yunanistan’da kurduğu İmdad heyetleri ile Türk mübadillerin ihtiyaçları ile ilgilenmeye başlamıştır. Bu heyetlerden birisi de Selanik’ten sevk edilecek Türklerin sağlık, iaşe, iskân ve diğer sorunlarıyla ilgilenmek üzere kurulan 27. Selanik İmdad Heyeti’dir.

Devlet Arşivlerinde Türkiye Büyük Millet Meclisi hükümeti Matbuat ve İstihbarat Müdüriyet-i Umumiyesinden, Mübadele ve İmar vekaletine gönderilen 6 Kasım 1923 tarihli belgede, 5 Kasım 1923 tarihli İkdam gazetesinde yer alan mübadele ve muhacirin hakkındaki haber konu edilmiştir. “Selanik’de Hilâl-i Ahmer ve tali komisyonları, Hilâli Ahmer’in faaliyeti ve onun  sicak aşları karşısında biçare muhacirlerin minnet ve şükranı” başlıklı haberde, Selanik’te Hilâl-i Ahmer’in mübadeleye ilişkin yaptığı yardım kampanyaları, bağış toplama faaliyetleri ve göçmenlere yönelik uyguladığı yardım programları vasıtası ile Türk halkının geçirdiği bu zor dönemde sağladığı büyük destekten bahsedilmiştir. Selanikte’ki muhacirlerin durumu ve Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin yaptığı yardımları İkdam muhabiri H.Tahsin bey şöyle aktarmaktadır:

“Bu son haftaları mübadele-i ahalinin  büyük bir felaketle neticelenmesinden hakikaten endişe edilmektedir. Makedonya’da mevcut bilumum Müslümanlar ve bilhassa köylüler, akın akın kollarını sallayarak, sahillere doğru hücum eylemekde devam ediyorlar. Yalnız bu son 2-3 hafta zarfında Kalkış ve havalisinden ve Doyran ve Langaza köylerinden 7- 800 aile Selanik’e geldiği gibi, Mekire ve Kesendire’den de 5-600 aile hicrete mecbur olmuşlardır. Selanik şehrinde bilumum şuabat-ı ticariye ve sınaiye Türk amelesinin işlerine nihayet vermiştir. Hakikati  itiraf eylemek lazım gelirse şimdiki halde her türlü muavenetten mahrum kalan bu zavallı halka karşı büyük bir his merhametle kesesini açan yegane müesseseyi hayriye, Hilâl-i Ahmer’in Selanik’e gönderdiği heyettir. Selanik Cemaati İslamiye binası dahilinde şimdilik Hilâl-i Ahmer’e tahsis edilen 2 oda, bir anbar ve bir de aşhanede heyetin izayı kiramı büyük bir darlığa  rağmen yerleşebilmiştir. Doktorlar büyük bir ekseriyetle müracaat eden hastaları tedaviye başladıkları gibi mualecat  tevziine de ibtidar edilmiştir. Hilâl-i Ahmer’in Selanik’te tesis eylediği şubenin daha yevm-i teessüsünün ferdasında umuru hayriyye matuf olarak vuku bulan faaliyeti hakikaten şayan-ı kayd ve tebrikdir.  Bilhassa şimdilik günde bir defaya mahsus olmak üzere fukaraya ilk yemek tevzii merasiminde bizzat bulunmakla bu müessese-i hayriye karşı kalbimde duyduğum  ebedi hiss-i takdiri kayd etmeden geçemeyeceğim. Aylardan beri aç sürünen zavallı Türk köylüsü bu sıcak çorbanın karşısında Allah’ına hamd ve şükrederken kazan başında bizzat tevziat ve vazifesini deruhde eyleyen heyetin idare memuru Cevad Bey nazarıyla hissi  şükranını izhar eyliyordu. Cevad bey “Gel yavrum,  sen de al , kafi  mi babam!” kelimesi ile  kocaman  kepçeyi  oynatdıkça bu kaç seneden beri böyle müşfik  bir kardeşten uzak kalmış bir fakir ruhuna sanki damla damla cesaret ve taze hayat katmış oluyordu.”

İkdam’ın haberinde ayrıca, Mekteb-i Sına-i’de 150 öksüz çocuk bulunduğu ve Hilâl-i Ahmer heyetinin derhal harekete geçerek bu çocuklar için ayrıca ve her güne mahsus olmak üzere bir kazan daha kurarak çorba ikramında bulunmaya başladığı vurgulanmıştır.

“Zavallı çocuklar bu kazanın etrafında saf kalplerinin onlara bahşeylediği bir düğün  sürur ve inşirahını his ederken bütün bu yeni gördükleri çehreleri birer hakiki ve müşfik baba gibi telakki eylemekte tereddüt göstermediler.”

Hilâl-i Ahmer Heyet-i ayrıca, 150 talebeyi ilk vasıta ile İstanbul’a göndermeyi ve bu suretle de çocukların buradan kurtarılmasını sağlamayı hedeflemiş, çocuklardan boşalacak binaya da küçük bir hastahane tesis etmeyi planlamıştı.

Haberin devamında, Mübadele Muhtelit komisyonunun tamamıyla soğuklar gelmezden evvel en muhtaç ve açıkta kalan Müslümanların ihtiyaçlarını karşılamayı öncelikli olarak hedeflediği vurgulanmıştı. İlk muhacir kafilesinin ne zaman hareket edeceği konusunda kesin bir bilgi verilemediği ifade edilerek mübadele işlerinin Muhtelit komisyonu tarafından bir program dahilinde yürütüleceği ve Makedonya Müslümanlarının muhaceretinin de bu program çerçevesinde yürütüleceği bildirilmişti.

Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi Sözleşmesi, 1923 Lozan Antlaşması çerçevesinde imzalanan, iki ülke arasındaki nüfus değişimini düzenleyen tarihi bir belgedir. Bu süreç, iki halk için de büyük acılara, kayıplara ve toplumsal dönüşümlere yol açmıştır. Bu sözleşme neticesinde  Hilâl-i Ahmer Cemiyeti de, 1923 Türk-Yunan nüfus mübadelesi sırasında, Türkiye’ye zor koşullarda gelen göçmenlerin yaşamlarını sürdürebilmeleri için çok önemli bir rol oynamıştır. Barınma, gıda, sağlık, eğitim ve psikolojik destek gibi çeşitli yardımlar sunarak, mübadele sürecindeki zorlukların hafifletilmesine katkı sağlamıştır.

Kaynakça:

B.C.A.272-0-0-12/40-41-10-1.

B.C.A.272-0-0-12/40-41-10-3.

Hüseyin Çavdar, “Türk-Yunan Nüfus Mübadelesinde Hilal-i Ahmer Cemiyeti 27. İmdad-ı Sıhhiye Heyetinin Selanik’teki Faaliyetleri (Ekim 1923-Ekim 1924)”, Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 2018, S. 3, s. 113-135.