Osmanlı Arşivi’nde Üsküp Hayriye Mekteb-i İbtidaisi 1889 yılı Mezunları

Osmanlı Devleti’nde Tanzimat devri, eğitim alanında önemli değişikliklerin yaşandığı, kapsamlı düzenlemelerin yapıldığı ve modern eğitime geçişte önemli adımların atıldığı bir dönem olmuştur. 1869 yılında yayımlanan Maârif-i Umûmiye Nizamnamesi ile, dönemin ilköğretim kurumları olan sıbyan mektepleri kademeli olarak yeni usulde eğitim veren ibtidaî mekteplere dönüştürülmüştür.[1]

İstanbul’da ilk ibtidaî mektep 1872’de Maârif Nâzırı Cevdet Paşa tarafından Nuruosmaniye’de kurulmuş ve alınan olumlu sonuçların sonrasında, memleketin genelindeki sıbyan mekteplerinin ibtidaî mekteplere dönüştürülmesine karar verilmiştir. [2]

Üsküp’te kurulan ilk ibtidaî mektep, 1885 yılında 250 talebe mevcudu ile Faik Paşa İbtidâiye Mektebi’dir.

Üsküp’te kurulan ilk ibtidaî mektep, 1885 yılında 250 talebe mevcudu ile Faik Paşa İbtidâiye Mektebi’dir. Yine 1885’de kurulan Şükriye Kız İbtidâî Mektebi’nde Muallim Hafız Ali Efendi’nin 1885 yılında 60, 1887-1888 yıllarında 52, 1893 yılında 35, 1896 yılında 40 talebesi varken, 1900 yılında Abdülgani Efendi’nin 54 talebesi mevcuttu. 1900 yılında kurulan Hümaşah Sultan Kız İbtidâî Mektebi’nde ise 32 talebe mevcuttu. 1893 yılında kurulan Hayriye İbtidâî Mektebi, 1885 yılında kurulan Karşıyaka Hayriye Erkek İbtidâî Mektebi ve Yahya Kemal Beyatlı’nın 1889’da ilk öğrenimine başladığı Sultan Murat Külliyesi’ne bağlı Yeni Mektep [3]kadim şehir Üsküp’teki ilk ibtidaî mekteplerdendir. 1885-1900 yılları arasında Üsküp’te 11 ibtidaî mektep kurulmuştur. [4]

1889 yılında Üsküp’teki Karşıyaka Hayriye İbtida-i Mektebi’nden Maarif Nezareti, Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemine gönderilen belgede, Mülazimin Sınıfı, Birinci Sene Şakirdanı, İkinci Sene Şakirdanı ve 4 yıllık eğitimlerini tamamlayan Dördüncü Sene Şakirdanları’nın mezuniyet imtihanında aldığı notlar ve dokuz öğrencinin mezun olduğu bilgisi paylaşılmıştır. [5]

BOA.MF.İBT.24/14. Üsküb’de Hayriye Mekteb-i İbtidaisinde Mevcud Şakirdanının İmtihanlarını Mübin Cetveldir. 16 Temmuz 1305

“Üsküb’de Karşıyaka’da Hayriye İbtida-i Mektebi şakirdanının geçen mah-ı Temmuz’un onuncu günü umumi imtihanlarına ibtidar edilip cümle hazır bulunulduğu halde ulum ve fünun-u mütenevviadan sınıflarına göre irad edilen esileye yolunda cevaplar verilerek mesai vakıa asar-ı mektebeleri taktir kılınmış ve her şakirdin kazandığı numaralar balay-ı cedvelde gösterilerek ibraz-ı ehliyet eden dokuz şakirdin yedlerine şehadetnameler ita kılınmış olduğu mübin işbu cedvel temhir ve tasdik kılındı.”

Fi 30 Ağustos sene 1306 ve fi 16 Temmuz sene 1305

İmzalar: Muallim Sami, Muallim Ahmed vd.

“Üsküb’de Hayriye Mektebi şakirdanının sene imtihanları icra kılınarak her şakirdin kazandığı numara balayı cetvelde gösterilip ibraz-ı ehliyet eden dokuz talebeye şehadetname verilmesi işbu cetvelde anlaşılmış olmakla tasdik kılındı.”

Dördüncü Sene Şakirdanı

Tertip numara sı	İsmi ve Künye-i Şakirdan	Kur’an-ı Kerim	Tecvid	İlm-i hal	Kıraat-ı Türkiye	Sarf-ı Osmani	Hesap	Coğrafya	Hat	Mülahazat/ Mecmu’ numara
1	Mustafa Ağa zade Mehmed Efendi	10	9	10	10	10	10	10	9	78
2	Bahtiyar Ağa zade Ali Efendi	10	10	9	10	10	10	10	9	78
3	Rasim Efendi zade Mustafa Efendi	10	8	10	10	10	10	10	7	75
4	Muhyiddin Efendi Tevfik Efendi	9	9	10	9	10	10	10	7	74
5	Mahmud Ağa zade Abdurrezzak Efendi	10	10	8	9	10	10	10	7	74
6	Hüseyin Ağa zade Emin Efendi	10	9	10	7	10	10	10	7	73
7	Necip Efendi zade Sadri Efendi	10	8	8	7	10	10	10	10	73
8	Ömer Ağa zade Mehmed Efendi	8	10	8	10	9	10	9	6	70
9	Abidin Efendi zade Nazif Efendi	9	8	9	8	9	10	10	6	69

İkinci Sene Şakirdanı

Tertip numarası	İsmi ve Künye-i Şakirdan	Kur’an-ı Kerim	İlm-i hal	Kıraat-ı Türkiye	Tâdâd ve terkim	Hat	Mülahazat/ Mecmu’ numara
1	Ramazan Ağazade Emin Efendi	10	10	10	9	9	48
2	Osman Efendizade Eyüp Efendi	10	10	9	10	6	45
3	Adil Ağazade İsmail Efendi	9	8	10	10	6	43
4	Abdullatif Ağazade Yusuf Efendi	10	7	10	9	7	43
5	Şahin Ağazade Eşref Efendi	7	10	8	10	8	43
6	Veli Beyzade Hüseyin Efendi	10	10	8	8	5	41
7	Hasan Ağazade Fatık Efendi	6	7	8	9	10	40
8	Münir Beyzade İffet Efendi	8	10	9	7	4	38
9	Şeyhislam zade Abdullah Efendi	10	8	7	8	5	38
10	Kadri Beyzade Bekir Efendi	8	9	7	8	5	37
11	Mehmed Ağazade Cavid Efendi	8	9	7	9	4	37
12	Yunus Ağazade Nazif Efendi	7	8	10	5	6	36
13	İbiş Ağazade Hüseyin Efendi	7	8	6	3	6	30
14	Osman Beyzade Hakkı Efendi	7	8	6	3	4	28

Birinci Sene Şakirdanı

Tertip numarası	İsmi ve Künye-i Şakirdan	Kur’an-ı Kerim	Kıraat-ı Türkiye	Hesab-ı Zihni	Mülahazat/ Mecmu’ numara
1	Halid Ağazade Hasan Efendi	10	9	8	27
2	Süleyman Efendizade Yusuf Efendi	10	10	7	27
3	Mehmed Ağazade Ahmed Efendi	10	10	7	27
4	Bektaş Ağazade Ali Efendi	10	10	7	27
5	Mustafa Ağazade Şevki Efendi	9	8	7	24
6	Ahmed Ağazade Mehmed Ali Efendi	10	9	5	24
7	Ahmed Efendizade Ali Rıza Efendi	10	9	5	24
8	Şerif Efendizade Kadri Efendi	8	7	8	23
9	Abbas Ağazade Süleyman Efendi	8	9	5	22
10	Mehmed Ağazade Muharrem Efendi	7	7	6	20
11	Sadık Efendizade Mahmud Reşad Efendi	9	7	4	20
12	Recep Ağazade Mehmed Efendi	6	6	7	19
13	Mustafa Ağazade Emin Efendi	8	7	4	19
14	Malik Ağazade Nureddin Efendi	8	7	4	19
15	Hasan Efendizade Mustafa Efendi	7	8	4	19
16	Abbas Ağa zade Hurşid Efendi	6	5	7	18
17	Davud Ağazade Ali Efendi	6	7	5	18
18	İbrahim Ağazade Hasan Efendi	5	7	5	17
19	Hasan Ağazade Abdurrahman Efendi	6	7	4	17
20	İbrahim Ağazade Abdulfettah Efendi	7	6	4	17
21	Ali Ağa zade Hüseyin Efendi	7	5	4	16
22	Hasan Ağazade Tahsin Efendi	8	3	3	14
23	Recep Ağazade Hüseyin Efendi	.	.	.	İmtihanda bulunmadığı

Mülazimin Sınıfı

Tertip numarası	İsmi ve Künye-i Şakirdan	Elifbay-ı Osmani	Mülahazat
1	Dilaver Beyzade Şevki Efendi	10
2	Zaim Ağazade Abidin Efendi	10
3	Mehmed Ağazade Osman Efendi	10
4	Ali Ağazade Şaban Efendi	9
5	Maksud Ağazade Hasan Efendi	9
6	Tahir Ağazade Muharrem Efendi	9
7	Mehmed Ağazade Yunus Efendi	9
8	Mustafa Ağazade Mahmud Efendi	9
9	Adem Ağazade Salih Efendi	8
10	Ömer Efendizade Hüseyin Efendi	8
11	Şakir Ağazade Osman Efendi	8
12	Rasim Efendizade Ahmed Efendi	8
13	Hüseyin Ağazade Abdulfettah Efendi	7
14	Ramazan Ağazade Osman Efendi	7
15	Abid Ağazade Sami Efendi	7
16	Mehmed Ağazade Yusuf Efendi	7
17	Muhsin Beyzade Ahmed Efendi	7
18	Sadık Ağazade Receb Efendi	7
19	Abdullah Ağazade Kurtiş Efendi	7
20	Mustafa Ağazade Ahmed Efendi	7
21	Seyfeddin Efendizade Ali Rıza Efendi	6
22	Ahmed Ağazade Tahir Efendi	5
23	Sadık Efendizade Ali Efendi	4
24	Halid Ağazade Aydın Efendi	4
25	Hüseyin Ağazade İbrahim Efendi	4
26	Derviş Beyzade Mehmed Efendi	4
27	Hüseyin Ağa zade Ermiş Efendi	3
28	Salih Ağazade Yaşar Efendi	.	İmtihanda bulunmadığı
29	Mustafa Ağazade Eşref Efendi	.	Burda
30	Yaşar Ağazade İsmail Efendi	.
31	Osman Ağazade Şaban Efendi	.
32	Abdurrahman Ağazade Murtaza Efendi	.
33	Münir Beyzade Salih Efendi	.
34	Halid Ağazade Mehmed Ali Efendi	.

Belgeden anlaşılacağı gibi, ibtidai mekteplerinde 1889 yılında, Kur’ân-ı Kerim, Tecvid, İlm-i Hâl, Kıraat-ı Türkiye, Sarf-ı Osmânî , Hesâb, Coğrafya, Hat, Tâdâd ve Terkim, Hesab-ı Zihni, Elifbâ-yi Osmâni dersleri verilmektedir.

KAYNAKÇA

[1] Mahmud Cevat, Maarif-i Umumiye Nezareti Tarihçe-i Teşkilat ve İcraatı, İstanbul: Yeni Türkiye Yayınları, 1920, s. 471;

[2] Cahit Baltacı, XV-XVI. Asırlarda Osmanlı Medreseleri, Cilt.I, İstanbul: M. Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2005, s.76.

[3] Yahya Kemal Beyatlı, Çocukluğum, Gençliğim, Siyasi ve Edebi Hatıralarım, İstanbul; Baha Matbaası, 1976, s.1.

[4] Kosova Vilâyeti Salnâmeleri 1302/1886- 1318/1902, s. 96’dan naklen Nefize Güler, “Salnamelere Göre Kosova Vilayetinde Eğitim-Öğretim”, Yüksek Lisans Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi Ve Sanatları Anabilim Dalı İslam Tarihi Bilim Dalı, 2019, s. 63-65.

[5] BOA.MF.İBT.24/14.1.